خلع ید چیست؟
تصرفات غیرقانونی و بدون اذن شخص در مالی را غصب میگویند حال اگر این عمل غاصبانه( تصرف غیرقانونی) در مال غیرمنقول صورت بگیرد ، مالک مال برای بیرون راندن متصرف و خارج کردن مال خویش از ید او باید مبادرت به طرح دعوی خلع ید نماید.
ارکان دعوی خلع ید:
دعوی خلع ید دارای سه رکن اصلی است که فقدان هر کدام از آن ها موجب رد و عدم استماع دعوی می گردد
۱- مالک بودن خواهان (ارایه سند رسمی مالکیت الزامی است. اعم از سند ثبتی یا دادنامه دادگاه مبنی بر مالک بودن خواهان)
۲- تصرف خوانده
۳- غیرقانونی و غیرمجاز بودن تصرف (غصبی)
خلع ید مشاعی:
مال مشاع یعنی مالی که چندین نفر در هر ذره و بر هر اجر ان مالکیت دارند ولی بر هیچ بخشی نمیتوانند ادعای مالکیت مستقل داشته باشند. به همین جهت است که هیچکدام از مالکین ملک مشاعی بدون اذن و اجازه دیگر مالکین حق دخل و تصرف در مال مشترک را ندارد.در مورد خلع ید از ملک مشاع طبق ماده 43 قانون آیین دادرسی مدنی در این باره مقرر می‌دارد: « در مواردی که حکم خلع ید علیه متصرف ملک مشاع به نفع مالک قسمتی از آن صادر شده باشد، از تمام ملک خلع ید میشود؛ ولی تصرف محکوم له در ملک خلع ید شده مشمول مقررات املاک مشاعی است.»
منظوراز مقررات املاک مشاعی مواد 576 و582 قانون مدنی می باشد که تصرف هر شریک در ملک مشاع را منوط به اذن سایر شرکا دانسته و در صورت نبود اذن، متصرف ضامن است. بنابراین محکوم‌له در دعوای خلع ید به مـعـنـای اخـص در مـلک مشاع هنگامی می‌تواند تقاضای تحویل ملک متنازع‌فیه را به خود نماید که از سایر شرکا اذن داشته باشد.
تفاوت خلع ید با تخلیه ید:
دعوی خلع ید مربوط به املاکی است که متصرف بدون اذن مالک بر ان استیلا یافته است اما اگر بین مالک و متصرف قراردادی مثل قرارداد اجاره یا خادم و مخدوم و… وجود داشته باشد و ملک به موجب ان قرارداد به تصرف ،متصرف در امده باشد، به دلیل اینکه تصرفات با اذن بوده نه غاصبانه ، امکان خلع ید وجود ندارد بلکه اگر متصرف بعد از اتمام مهلت قرارداد از تخلیه ملک و تحویل ان به مالک امتناع ورزد ، مالک می بایست اقدام به طرح دعوی تخلیه ید علیه متصرف نماید.
دعوی خلع ید و اجرت المثل:
یکی از خواسته هایی که در دعوی خلع ید همزمان در یک دادخواست قابلیت طرح داشته و مرسوم است ، مطالبه اجرت المثل ایام تصرف است، طبق اصول قانونی اگر شخصی از مال دیگری بدون اجازه و خارج از قرارداد استفاده کند خواه منتفع شده باشد یا نه مالک مال حق مطالبه عوض منافع آن را دارد و میزان آن بسته به نحوه استفاده و شرایط روز و نوع مال توسط کارشناس یا تراضی طرفین معین میشود. اما اگر از پرداخت اجرت المثل امتناع کند، مالک قانوناً حق طرح دعوا و مطالبه اجرت المثل ایام تصرف رادارد و مطالبه اجرت المثل ایام تصرف از حقوق قانونی مالک است و استفاده کننده ملزم به پرداخت آن است.
دعوی خلع ید و قلع و قمع مستحدثات:
در صورتیکه غاصب( شخصی که بدون اذن مالک ، ملک را تصرف کرده است) در ملک اقدام به ساخت و ساز بنا یا غرس اشجار نماید ، مالک باید در دادخواست خلع ید خویش ، قلع و قمع یعنی از بین بردن آن مستحدثات و اعاده زمین به حال سابق ( وضعیت قبل از تصرف) را تقاضا نماید.